नयाँ दिल्ली: भारतीय रिजर्भ बैंकले दुई हजार दरका नोट चलनचल्तीबाट हटाउने घोषणा गरेको छ । शुक्रबार जारी गरेको विज्ञप्तिमा आरबीआईले यी नोटहरू वैध रहने र ३० सेप्टेम्बर २०२३ सम्म बैंकहरूमा जम्मा गर्न सकिने बताएको छ। सर्वसाधारणले आफ्नो बैंक खातामा २ हजार का नोट जम्मा गर्न वा जुनसुकै बैंक शाखामा गएर पनि नोट साट्न सक्ने विज्ञप्तिमा उल्लेख छ ।

२ हजारको नोट जम्मा गर्ने वा साट्ने नियम के हो?

व्यक्तिहरूले आफ्नो बैंक खातामा २ हजारका नोटहरू जम्मा गर्न सक्छन् वा कुनै पनि बैंक शाखामा गएर आफ्नो नोट साट्न सक्छन् । मे २३, २०२३ देखि, २० हजार रुपैयाँसम्म अर्थात् २ हजारका १० नोटहरू कुनै पनि बैंकमा एक पटकमा परिवर्तन गर्न सकिन्छ। नोट साट्नको लागि कुनै अतिरिक्त शुल्क वा शुल्क लाग्ने छैन।

३० सेप्टेम्बर २०२३ पछि २ हजारको नोट के हुनेछ?

आरबीआईले ३० सेप्टेम्बर २०२३ सम्म २ हजारका नोटहरू जम्मा वा साट्न सकिने बताएको छ। यद्यपि आरबीआईले यसपछि के हुन्छ भन्ने स्पष्ट पारेको छैन । यस सम्बन्धमा आरबीआईले नयाँ दिशानिर्देश जारी गर्ने सम्भावना छ।

अहिले बजारमा दुई हजार दरका नोट कति छन् ?

३१ मार्च, २०२३ सम्म बजारमा ३.६२ लाख करोड रुपैयाँ मूल्यको २ हजारका नोटहरू चलनमा थिए। ३१ मार्च २०१८ मा यी नोटको सबैभन्दा बढी सर्कुलेशन ६.७३ लाख करोड रुपैयाँ थियो, जुन कुल नोटको १० प्रतिशत हो।

आरबीआईले पहिले नै २ हजारको नोट छाप्न रोकेको थियो?

२ हजार को नोट पहिलो पटक नोभेम्बर २०१६ मा आरबीआई ऐन १९३४ को धारा २४(१) अन्तर्गत जारी गरिएको थियो। ५०० र १००० दरका नोट बन्द भएपछि अर्थतन्त्रमा मुद्राको आवश्यकता पूरा गर्न २ हजारका नोट जारी गरिएको थियो ।

साना नोटको आपूर्ति सहज भएपछि सन् २०१८-१९ मा २ हजारका नोट छाप्न रोकिएको थियो । आरबीआईका अनुसार २ हजार को ८९ प्रतिशत नोट मार्च २०१७ अघि जारी गरिएको थियो। आरबीआईले आफ्नो क्लिन नोट नीति अन्तर्गत नोटहरू बन्द गर्दछ वा नयाँ नोटहरू जारी गर्दछ।

विपक्षी दलहरुको कडा प्रतिक्रिया

कांग्रेस नेता र पूर्व वित्तमन्त्री पी चिदम्बरमले २ हजार को नोट कहिल्यै ‘स्वच्छ’ नोट नभएको बताए । उनका अनुसार मानिसहरूले यो नोट ठूलो संख्यामा प्रयोग गरेका छैनन् र यसलाई अस्थायी रूपमा कालो धन राख्न मात्र प्रयोग गरिएको थियो। पूर्व केन्द्रीय मन्त्रीले भने कि ‘नोटबंदीले आफ्नो चक्र पूरा गर्‍यो।’

आम आदमी पार्टीका नेता तथा दिल्लीका मुख्यमन्त्री अरविन्द केजरीवालले ट्विट गरेका छन्, ‘पहिले भनेका थिए कि २ हजारको नोट ल्याएर भ्रष्टाचार रोकिन्छ। अहिले २ हजारको नोट बन्द गरेर भ्रष्टाचार अन्त्य हुन्छ भन्छन्, त्यसैले प्रधानमन्त्री शिक्षित हुनुपर्छ भन्छौँ ।’

आम आदमी पार्टीका नेता सौरभ भारद्वाजले आरोप लगाए कि जब नोटबन्दी गरियो, सयौँ मानिसहरूको ज्यान गयो, लाखौँ मानिसहरूले आफ्नो रोजगारी गुमाए र अर्थव्यवस्था ठप्प भयो। यसको फाइदा न कालो धनमा, न आतङ्कवाद रोक्न, न भ्रष्टाचार रोक्नमा भयो । भारद्वाजले भने, ‘अहिले यो कदम चालिएको हो । मलाई थाहा छैन यसको फाइदा के हो?”

समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष तथा उत्तर प्रदेशका पूर्व मुख्यमन्त्री अखिलेश यादवले पनि आरबीआईको यो निर्णयलाई लिएर मोदी सरकारको आलोचना गरेका छन् ।

कर्नाटकको मुख्यमन्त्री बन्न लागेका कांग्रेस नेता सिद्धरामैयाले २ हजार को नोटमा प्रतिबन्ध लगाएर भाजपाले आफ्नो असफलताबाट जनताको ध्यान हटाउन खोजेको बताएका छन् ।

बीबीसी